"Ma nije to ništa, mogu da prestanem kad hoću...",
da bi se kasnije nafurao na 40 sati interneta nedeljno...
Razvoj zavisnosti od Interneta je posljedica svjetske kompjuterske i Internet revolucije. Ako neko provede na Internetu više od 38 sati nedeljno, odnosno, gotovo šest sati dnevno, onda je već postao zavisnik. Na posljednjim kongresima psihijatara, pored ostalog, razmatrani su ozbiljno i aspekti uvođenja novih entiteta Zavisnosti od Interneta kao dijagnostičkih kategirija u ICD-11, uz zaključke da su ove vrste zavisnosti u porastu.

Definicija: Zavisnost od Interneta je psihijatrijski poremećaj sa snažnim negativnim posljedicama na psiho-socijalno, radno, porodično, finansijsko i ekonomsko funkcionisanje ličnosti.

Tipovi zavisnosti od Interneta

Pored globalne zavisnosti od Interneta-ili surfanja-krstarenja netom, prisutne su i zavisnosti od Interneta u raznim varijantama i to:

1. Zavisnici o informacijama

Količina podataka kojima mreža raspolaže je dovela do patološkog kompulsivnog ponašanja sa intenzivnim surfanjem mrežom, pretragom online baza i skupljanjem podataka i informacija i njihovim skladištenjem. Korisnik ubrzo počinje da gubi sve više vremena baveći se time., te je ovo jedan od čestih uzroka smanjenja efikasnosti na poslu. Rezultanta je prebukiranost informacijama (Information Overload) ali i gubitak posla.

2. Zavisnici o računarskim igrama

Igranje na mreži (Net Gaming) obuhvata širok spektar kategorija, uključujući opsesivno mrežno kockanje, igranje, kupovanje ili bavljenje berzama što rezultira gubitak velikih suma novca i poremećaj raznih obaveza ili socijalnih odnosa.

3. Zavisnici o "chatu" (pričaonicama) ili e-mail porukama, postovima, video chatu (Cyber-Relational Addiction)

Ovakva virtuelna prijateljstva u vezi čet-rum zavisnosti mogu obuhvatati i virtuelna flertovanja i često razvijaju virtuelne veze koje im ozbiljno narušavaju porodični život. Ovo gotovo redovno vodi do nesuglasica u porodici ili čak razvoda braka. Naime, "cyber prijatelji" često postaju važniji od kumova, prijatelja, partnera i rodbine.

4. Zavisnici o "cyber" sexu ili Opsjednutost sajber-seksom (Cybersexual Addiction)

Osobe koje pate od ovog oblika zavisnosti se tipično bave različitim aktivnostima: skidanjem, gledanjem ili trgovanjem mrežnom pornografijom ili boravkom u četrumovima za odrasle.

5. Zavisnici o Internet kockanju i 6. Zavisnici o Internet kupovini

Prije pojave Interneta su zavisnost od kockanja i kupovine izvorište nalazile u sljedećim ekvivalentima: kockanje = lokalne kockarnice, odlasci do Loto kioska, sportska prognoza, lutrijski listići; kupovina = odlazak u radnju, višečasovno razgledanje, traženje neke sitnice po ogromnim rafama sa gomilom proizvoda, i sl.

Pojavom i pristupačnosti Interneta-dostupnog NON-STOP, se ekvivalenti zavisnosti od kockanja i kupovine sele na mrežu, i to:

• kockanje = veliki broj lako dostupnih kockarskih sajtova.
• kupovina = internet radnje sa svakakvom robom i online pristupom.

Posebno su interesantne mrežne berze i aukcije (npr. ebay.com), jer individua može uložiti svoj novac gdje želi i koliko želi, ili da na aukciji u posljednjem trenutku može dati najvišu ponudu i osvoji navodno "željenu" stvar i sl.

Simptomi zavisnosti od Interneta su brojni, ali se uglavnom grade i nadovezuju na sljedeće, osnovne simptome:

• Povećanje praga tolerancije podrazumijeva da je potrebno provoditi sve više i više vremena na Internetu kako bi se zadovoljile potrebe.
• Apstinentska kriza može da nastupi kako nakon nekoliko dana bez Interneta, tako i pri pokušaju da se smanji ili prekine korišćenje Interneta, a manifestuje se psihomotornom agitacijom, anksioznošću, opsesivnim razmišljanjem o dešavanjima na mreži...
• Off-Line zavisnost podrazumjeva gubljenje vremena oko raznih aktivnosti vezane za Internet kada osoba nije online.
• Asocijalno ponašanje koje se odlikuje zapostavljanjem raznih socijalnih, društvenih, rekreacionih i drugih aktivnosti i obaveza u korist Interneta,

Štetne posljedice zavisnosti od Interneta mogu biti:

• hronična neispavanost usljed poremećaja spavanja
• smanjena fizička aktivnost
• zanemarivanje porodice ili prijatelja
• smanjena uspješnost na poslu ili u školi/fakultetu
• reducirani socijalni kontakti, tj. socijalna izolovanost
• alijenacija ili konflikti s okolinom

Krajnji rezultat zavisnosti od Interneta može biti:

• razvod braka,
• gubitak posla,
• poteškoće u učenju ili spremanju ispita,
• finansijske poteškoće i sl.
• psihijatrijski poremećaj

Kako prepoznati zavisnike od Interneta ?

Zavisnici od Interneta najčešće

• drže računar i Internet uopšte izuzetno visoko na listi životnih prioriteta.
• ne mogu da kontrolišu vrijeme provedeno za računarom, odnosno na mreži,
• podložni su obmanjivanju bližnjih o vremenu koje su proveli na mreži,
• ne obraćaju pažnju na mogućnost gubitka ljubavne veze, posla, obrazovanja ili karijere zbog Interneta.
• preokupirani su upotrebom računara i koriste ga u sprezi sa Internetom kao spas kada su depresivni ili tužni.
• imaju psiho-socijalne posljedice zbog izgubljenog vremena.
• dok koriste Internet, istovremeno su i euforični jer su trenutno na Netu, i frustrirani osjećanjem krvice zbog neispunjenih i zanemarenih obaveza ili problema
• češće pokazuju pravu prirodu, pravo lice i skrivena osjećanja na netu, a ne mogu da kontrolišu svoje reakcije, pa često u afektu kažu ono što zaista misle i osjećaju, dok bi u stvarnom životu to vjerovatno zadržali samo za sebe .

Prevencija i Tretman zavisnosti od Interneta

• Čovjek mora sam da prepozna prekomjerno korišćenje Interneta i prizna samom sebi da postoji problem ili isto mora konstatovati terapeut.
• Nakon konstatacije da problem postoji, trebalo bi mu pronaći pravi uzrok; zavisnik bi trebao da se upita zbog čega želi da pobjegne od svakodnevnog života.
• Treba osmisliti način na koji riješiti problem iz stvarnog života, a ne kako pobjeći od tog problema. Ignorisanje problema ili bježanje na Internet ne rješava problem, već ga redovno pogoršava.
• Zavisnik bi lično trebao da preduzme korake ka samostalnom liječenju od zavisnosti. Preporučuje se telepsihijatrijske seanse uz postepeno smanjivanje upotrebe dok se ne dođe do razumne granice vremena provedenog na Internetu.
• Ne preporučuje se metoda "sve ili ništa", odnosno, momentalno prelaženje na neko zacrtano "normalno" vrijeme, već se treba postepeno odvikavati od Interneta, tako da se svaki dan provedeno vrijeme skrati za po pola sata ili sat, dok se ne dođe do neke razumne granice koja ne uslovljava korisnika da zapostavlja ostale socijalne aktivnosti.

Simplificirano odvikavanja od Interneta u zavisnosti od uzroka zavisnosti od Interneta, izgleda ovako a predlažu se dve metode liječenja:

1. Korisnicima koji jednostavno pretjeruju sa upotrebom Interneta bez određenog razloga, preporučuje se najjednostavnije: uporna umjerenost u korišćenju Interneta i kontrolisanje vremena provedenog na istom, uz već pomenuto postepeno smanjivanje vremena provedenog na mreži, vrlo nalik odvikavanju od pušenja, s tim što se ovde ne ide do kraja.
2. Korisnicima sa "dubljim" problemom (tj. psihičkim poremećajem - manija i slično), ili bjeguncima od realnog života iz najrazličitijih psiho-socijalnih razloga, preporučuje se lokalizovanje pravog problema, pomoć porodice i ako je neophodno, stručna psihijatrijska pomoć u rješavanju tog problema.

Dosadašnja iskustva na polju tretmana zavisnosti od interneta putem telepsihijatrije uz elemente kognitivne bihejvior terapije pokazuju da su ovim putem šanse za resolviranje problema velike.

LITERATURA
1.Stojakovic, M., Mental health and informatical technology,Tucepi, Croatia, 2005.
2.Internet http://netaddiction.com/ar..ticles/cyberdisorders.pdf
3.Stojakovic B. Milan,Telepsychiatry and war-related posttraumatic stress disorder, The 2nd Congress of Psychiatrists of Bosnia and Herzegovina with international participation, Sarajevo, 2007.
4.Stojakovic B. Milan, Telepsychiatry and Posttraumatic stress disorder, Med-e-Tel congress, April 16-18, 2008, Luxembourg,2008.
5.Hilty, D.M., Marks, S.L.,et all., Clinical and educational telepsychiatry applications: A review. Canadian Journal of Psychiatry, 49, 12-23.. 2004
6.Stojakovic B. Milan, PTSD and Telepsychiatry, EAP congress, April,Nice,2008.

Autor: Prof dr sc Milan B. Stojaković
specijalista psihijatar, subspecijalista sudske psihijatrije
email: Ova adresa el. pošte je zaštićena od spambotova. Omogućite JavaScript da biste je videli.